ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ / ΕΚΔ. ΠΑΤΑΚΗ

O ΠΟΛΕΜΟΣ ∆ΕΝ ΕΧΕΙ ΠΡΟΣΩΠΟ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Συγγραφέας: ΣΒΕΤΛΑΝΑ ΑΛΕΞΙΕΒΙΤΣ
Μετάφραση: ΕΛΕΝΗ ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

H Σβετλάνα Αλεξίεβιτς φωτίζει το στοιχείο της συμμετοχής της Σοβιετικής γυναίκας (Ρωσίδας, Ουκρανής, Λευκορωσίδας, Σιβηριανής κτλ.) στον Β ́ Παγκόσμιο πόλεμο. Πάνω από 500.000 γυναίκες –στην πλειονότητά τους νεαρά κορίτσια, σχεδόν έφηβες– πήραν ενεργό μέρος στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και στις πρώτες γραμμές του μετώπου, όχι μόνον ως νοσοκόμες και τραυματιοφορείς, αλλά και σε αποκλειστικά έως τότε ανδρικές ειδικότητες: πολυβολήτριες, ελεύθεροι σκοπευτές, αεροπόροι, χειρίστριες βαρέων αντιαεροπορικών και πυροβόλων, απλές τυφεκιοφόροι, ασυρματίστριες ή αντάρτισσες στα μετόπισθεν του εχθρού. Κάποιες από τις γυναίκες αυτές, που επέζησαν κι έφτασαν ως τις μέρες μας και που η συγγραφέας αναζήτησε σε πόλεις, κωμοπόλεις και απομακρυσμένα χωριά, αφηγήθηκαν τον δικό τους πόλεμο – και το έκαναν με τρόπο συγκλονιστικό. Το βιβλίο αυτό, που ήταν το πρώτο από μια σειρά «βιβλίων των φωνών» που έγραψε η
συγγραφέας-δημοσιογράφος, κυκλοφόρησε σε μια πρώτη εκδοχή το 1985 στη Ρωσία σε 2 εκατομμύρια αντίτυπα (είχαν προηγηθεί και αποσπασματικές δημοσιεύσεις σε περιοδικά) και μεταφράστηκε σε 35 γλώσσες.
Αρκετές από τις ιστορίες του έγιναν η βάση για κινηματογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια. Η αναθεωρημένη έκδοση του 2002 περιλαμβάνει κομμάτια που είχαν αφαιρεθεί από τη λογοκρισία, καθώς και υλικό που η ίδια η συγγραφέας δεν είχε τολμήσει εκείνη την εποχή να χρησιμοποιήσει.
«Βλέπω τον κόσμο με φωνές, με χρώματα. Από βιβλίο σε βιβλίο αλλάζω εγώ, αλλάζουν τα θέματα, όμως το αφηγηματικό νήμα παραμένει. Είναι το αφηγηματικό νήμα των ανθρώπων που συνάντησα... Με αυτές τις χιλιάδες φωνές μπορώ να δημιουργήσω, δεν τολμώ να πω την πραγματικότητα, η πραγματικότητα παραμένει ανείπωτη, αλλά μια εικόνα του καιρού μου, της χώρας μου... κι όλο αυτό αποτελεί μια μικρή εγκυκλοπαίδεια, την εγκυκλοπαίδεια της γενιάς μου, των ανθρώπων που συνάντησα. Πώς ζούσαν; Σε τι πίστευαν; Πώς πέθαναν
και πώς σκότωσαν; Πόσο πολύ κυνήγησαν την ευτυχία;» ΣΒΕΤΛΑΝΑ ΑΛΕΞΙΕΒΙΤΣ

Η ΣΒΕΤΛΑΝΑ ΑΛΕΞΙΕΒΙΤΣ γεννήθηκε το 1948 στην Ουκρανία και μεγάλωσε στη Λευκορωσία, όπου έκανε και σπουδές δημοσιογραφίας. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ενώ έγραψε διηγήματα, θεατρικά έργα, σενάρια για ντοκιμαντέρ. Το κύριο έργο της, όμως, είναι τα βιβλία μαρτυριών που συγγράφει, προσδίδοντας νέα διάσταση στο γραμματολογικό είδος της λεγόμενης τεκμηριωτικής πεζογραφίας.Το πρώτο της βιβλίο, Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας (πρώτη έκδοση 1985), περιέχει μαρτυρίες γυναικών που πολέμησαν στον Β ́ Παγκόσμιο πόλεμο. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε «αντεθνικό και εξευτελιστικό», γνώρισε όμως τεράστια επιτυχία και είχε την υποστήριξη του Γκορμπατσόφ. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το βιβλίο της Τελευταίοι μάρτυρες, στο οποίο ενήλικοι ανακαλούν τις παιδικές τους αναμνήσεις από τον Β ́ Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1989 η Αλεξίεβιτς αποκάλυψε με το βιβλίο της Οι μολυβένιοι στρατιώτες τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή «άγνωστο» πόλεμο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευμένη για πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις τόσο από στρατιωτικούς κύκλους όσο και από εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της συγγραφέως. Το 1993 εκδόθηκε το Μαγεμένοι από τον θάνατο. Ρωσία, 1989: η αυτοκτονία ως πολιτικό φαινόμενο, με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣ∆ μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 πρωτοκυκλοφόρησε το Τσέρνομπιλ. Το 2013 κυκλοφόρησε στα γαλλικά το Τέλος του κόκκινου ανθρώπου, το οποίο απέσπασε την ίδια χρονιά το βραβείο Medicis. Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν διασκευαστεί επανειλημμένα για το θέατρο, τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση. Τον Οκτώβριο του 2015 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ είχε ήδη αποσπάσει πλήθος άλλων διεθνών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων το βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Σουηδίας, το βραβείο Αντρέι Σινιάφσκι, το ρωσικό βραβείο Θριάμβου, το βραβείο Λειψίας «Για την αμοιβαία κατανόηση στην Ευρώπη» (1998), το γαλλικό βραβείο «Μάρτυρας του Κόσμου» (1999), το βραβείο Χέρντερ και το βραβείο Κα-λύτερου Πολιτικού

Βιβλίου της Γερμανίας. Σήμερα ζει στο Παρίσι.

ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΛΑΜ Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΑΒΟ-ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Συγγραφέας: ΒΛΑΣΗΣ ΑΓΤΖΙ∆ΗΣ

Η επανεμφάνιση των θρησκευτικών πολέμων, η ισχυροποίηση του ισλαμικού κόσμου και η εξάπλωση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας κάνουν και πάλι επίκαιρη την αναζήτηση των αιτίων που ωθούν τον σύγχρονο άνθρωπο να αναζητά την καταφυγή στο μεταφυσικό. Η ανάπτυξη μιας αυτόνομης έρευνας για το φαινόμενο καθ’ εαυτό έχει μεγάλη σημασία, εφόσον οι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί υπήρξαν από τους πρώτους που συναντήθηκαν με το Ισλάμ κατά την έξοδό του από την Αραβική Χερσόνησο. Επιπλέον, η σύγχρονη Ελλάδα
συνεχίζει να βρίσκεται στο σύνορο των δύο κόσμων, έστω και αν τα όρια δεν είναι συμπαγή και αδιάβατα.
Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην πρώτη αραβική περίοδο του Ισλάμ. Παράλληλα διερευνώνται οι συνθήκες εντός των οποίων αναπτύχθηκε το εξτρεμιστικό Ισλάμ και επανεμφανίστηκε η έννοια του Ιερού Πολέμου (τζιχάντ). Ορίζεται επίσης το σύστημα αναφοράς, το «εμείς», μέσω του οποίου προσεγγίζεται το ισλαμικό φαινόμενο. Παρουσιάζονται οι παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νέου ελληνισμού, καθώς και η μορφή και οι τρόποι σύνθεσης της ταυτότητάς του.
Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ιστορία του Ισλάμ από την εμφάνισή του στις ερήμους της Αραβίας.
Παρακολουθείται η ανάπτυξη της νέας θρησκείας, η σχέση της και οι διαφορές της με τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Παρατίθενται οι βασικές της απόψεις, οι μηχανισμοί διάδοσης, η επεκτατική πολιτική των πρώτων χαλιφών, καθώς και η πολύμορφη συνάντηση του ελληνισμού με τον ισλαμικό κόσμο. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο Εμιράτο της Κρήτης, ένα ιδιαίτερο αραβικό κράτος του 9ου-10ου αιώνα μ.Χ. Στο τέλος παρουσιάζεται η μεγάλη σύγκρουση του Ισλάμ με τη ∆ύση, όπως αποτυπώθηκε με τον μουσουλμανικό Ιερό Πόλεμο και τις χριστιανικές Σταυροφορίες.

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του AΠΘ με βασικές του σπουδές τα μαθηματικά και τους Η/Υ (ΕΚΠΑ). Το αντικείμενο της διατριβής του ήταν η σοβιετική, κομματική, ελληνόφωνη εφημερίδα του Καυκάσου Κόκκινος Καπνάς (Κόκκινος καπνεργάτης), μέσω της οποίας αποκωδικοποιούνται οι «απόκρυφοι» επικοινωνιακοί κώδικες της σταλινικής εκδοχής του σοβιετικού καθεστώτος.
Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με τον σοβιετικό Μεσοπόλεμο και την ιστορία του σοβιετικού ελληνισμού, καθώς και με τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών και με την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία.
Έχει εκδώσει και επιμεληθεί 15 βιβλία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για τα θέματα που τον ενδιαφέρουν.
Από το 1987 αρθρογραφεί σε εφημερίδες (Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Αυγή κ.ά.) και περιοδικά. Eίχε την επιμέλεια των «Σελίδων Ιστορίας» στην εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία έως τη στιγμή της παύσης της έκδοσής της. ∆ίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο ∆ημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. ∆ίδαξε επίσης στο
Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών το μάθημα για το συλλογικό Τραύμα και τη διαχείριση της Μνήμης. Από το 2009 επιμελείται το Σεμινάριο Ιστορίας στο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» του ∆ήμου Κηφισιάς.

ΑΓΡΥΠΝΟΣ ΝΟΥΣ

ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΦΥΛΛΙ∆ΕΣ ΤΟΥ «ΒΗΜΑΤΟΣ» 1971-1975

Συγγραφέας: ΚΩΣΤΗΣ ΣΚΑΛΙΟΡΑΣ

«Καλωσορίζω όσα βιβλία διασώζουν τά εφήμερα δημοσιεύματα. [...] Καθώς παραπέμπουν, συχνότατα, σέ συλλογικές καλλιτεχνικές εμπειρίες, κεντρίζουν τή μνήμη μας, Ανασύρουν πλούτη πού θά κινδύνευαν νά μείνουν ίσως καταχωνιασμένα [...] ∆ιαπιστώνουμε ξαφνικά ότι η περιουσία μας είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι λογαριάζαμε καί ότι τό ξεχνάμε ζώντας μέ τίς δεκάρες πού μας ρίχνει κάθε μέρα η καταναλωτική κοινωνία».
Αυτά τά λόγια του Κωστή Σκαλιόρα γιά τήν έκδοση σέ βιβλίο, το 1973, των θεατρικών κριτικών του Βάσου Βαρίκα, φαίνονται σήμερα γραμμένα γιά τίς δικές του Επιφυλλίδες στό Βήμα (1971-1975). Κείμενα πού διασώζουν τό κλίμα μιας εποχής: τόν ζόφο της δικτατορίας, τίς προσδοκίες της Μεταπολίτευσης, τίς νεανικές εξεγέρσεις εκείνων των χρόνων, τήν
επέλαση της καταναλωτικής κοινωνίας. Εποχή πού σημαδεύει καί τή σημερινή, περισσότερο Απ’ ό,τι συνήθως φανταζόμαστε.
Κείμενα πολυθεματικά, ενός ανθρώπου μέ πολυδιάστατη παιδεία καί πολιτική συνείδηση. Σκέψεις γιά τή λογοτεχνία, τό θέατρο, τόν κινηματογράφο. Κείμενα γιά ανθρώπους πού «είχαν κάτι νά πουν» – τόν Σεφέρη, τόν Μπρέχτ, τόν Μπεράτη, τήν Τσίγκου, τόν Βιλάρ, τόν Χουρμούζη, τόν Τσάπλιν, τόν Μολιέρο, τόν Νερούντα. Κείμενα γιά διαχρονικούς
προβληματισμούς – τήν πολιτισμική εκπαίδευση, τήν πολιτική σκέψη, τή σχέση μας μέ τά βιβλία, τή δικαιοσύνη, τήν ευθύνη του δημόσιου λόγου, τήν πρόσβαση στόν πολιτισμό. Οι επιφυλλίδες του Κωστα Σκαλιόρα γοητεύουν, προβληματίζουν, συνομιλουν μέ τόν αναγνώστη. Καί όπως λέει καί ο ίδιος ο συγγραφέας τους –γράφοντας γιά τόν
Βαρίκα–, «έχοντας εμπιστοσύνη στό ήθος του, [...] καί σέ μιά καλλιέργεια πού αρδεύει τό κείμενό του χωρίς νά πλημμυρίζει τήν επιφάνεια [...] δέν χρειάζεται νά συμφωνείς μαζί του γιά νά οφεληθείς από τά γραφτά του».

ΚΩΣΤΗΣ ΣΚΑΛΙΟΡΑΣ (1927-2013). ∆ημοσιογράφος, μεταφραστής, κριτικός, ἐπιφυλλιδογράφος. Γεννήθηκε στήν Αθήνα καί φοίτησε στή Σχολή Μπερζάν (Πρότυπο Λύκειο Αθηνών), όπου καί εξέδιδε τό περιοδικό Νεανική Φωνή.
Σπούδασε ψυχολογία καί κινηματογράφο στό Παρίσι (1948-54) καί εργάσθηκε στό γαλλικό ραδιόφωνο έως τό 1958, οπότε καί επιστρέφει οριστικά στήν Ελλάδα. Γιά μιά εικοσαετία (1958-75) έχει έντονη δράση στόν Ημερήσιο, εβδομαδιαιο καί μηνιαίο τύπο, ως κριτικός κινηματογράφου (Βήμα 1958-74), κριτικός θεάτρου (Ταχυδρόμος 1961-67), Επιφυλλιδογράφος (Βήμα 1971-75) καί Αρχισυντάκτης του περιοδικού Εποχές (1961-67). Μετά τό 1975 αποσύρεται από τήν ενεργό δημοσιογραφία καί αναλαμβάνει τή διεύθυνση της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού καί Γενικής Παιδείας.
Εκεί δημιούργησε ευρύ κύκλο πολιτιστικών καί πολιτισμικών εκδηλώσεων καί επιμελήθηκε τίς αντίστοιχες εκδόσεις. ἐταν Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, του Ελληνικού Λογοτεχνικού καί Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), των Φίλων του Μουσείου Ελληνικών ἐργάνων καί της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. έχει μεταφράσει πάνω από 30
θεατρικά έργα (των Σ. Μπέκετ, Μπ. Μπρέχτ, Ντάριο Φό, Π. Κλοντέλ, Κ. Γκολντόνι, Β. Γκομπρόβιτς, Μ. Ντέ Γκελντερόντ, Μπ. Σό, Μ. Γκόρκι, Ι. Τουργκένιεφ κ.ά.), καθώς καί ποιήματα.

ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΑΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΙΜΑ;

Αναπαραστάσεις αυτοδικίας και βίας στη νέα ελληνική λογοτεχνία

Συγγραφέας: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ

Συνθετική μελέτη με βασική θεματολογία την αναπαράσταση της αυτοδικίας, όπως αυτή προκύπτει από καταξιωμένα έργα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, με προϋπόθεση τη δημιουργική τους μετάπλαση, τη μυθοπλασία. Αποτελείται από πέντε επιμέρους ενότητες με τους ακόλουθους τίτλους:
«Ύβρις και τίσις», «Η μνήμη», «Για λόγους τιμής», «Βεντέτες και άλλα». Ειδικότερη κατηγορία αποτελεί η ενότητα με τον τίτλο «Από την Κατοχή στην Αντίσταση και στον εμφύλιο σπαραγμό», όπου, με βάση συγκεκριμένα λογοτεχνικά έργα, ερευνάται το φαινόμενο της βιαιότητας, του μίσους, της εκδίκησης, με επακόλουθο την αγριότητα και τη βία την αδελφοφάγο. ∆εν είναι λίγες και οι περιπτώσεις σύνδεσης του νεοελληνικού αφηγηματικού λόγου με παλαιότερα ή σύγχρονα λογοτεχνικά έργα, πεζά και ποιητικά, και επίσης με την αρχαία γραμματεία. Πόσο άραγε διαφέρουν οι σπαραγμοί, όπως αυτοί που απαντούν στον Πελοποννησιακό πόλεμο κατά την εξιστόρηση του Θουκυδίδη, στην Ιλιάδα του Ομήρου, στις τραγωδίες του Αισχύλου ή του Σοφοκλή;

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ είναι ομότιμος καθηγητής της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του
Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπούδασε (με υποτροφία) στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Τμήμα Νεοελληνικό, και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τμήμα Κλασικό. Το 1974 έλαβε το «Bραβείο Α ́ κατηγορίας» από τη Γλωσσική εν Αθήναις Εταιρεία της Ακαδημίας Αθηνών. Κατά το χρονικό διάστημα 2007-2009 δίδαξε στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου της Γρανάδας. Πραγματοποίησε έρευνα σε βιβλιοθήκες και αρχεία της Κωνσταντινούπολης και του Βουκουρεστίου. Έχει διατελέσει μέλος της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας (1996-1997) και πρόεδρος αυτής (1998-2001). Έχει βραβευθεί τρεις φορές από την Ακαδημία Αθηνών (1995, 2002, 2012). Από το 2002 έως το 2015 υπήρξε μέλος του Εθνικού
Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Είναι Γενικός Φιλολογικός Επόπτης των εκδόσεων του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.